Wielki kompleks więzienny, którego budowę ukończono w 1894 roku. Więzienie wronieckie wybudowano na wzór najnowocześniejszego wówczas więzienia w USA. W okresie międzywojennym i w latach 1945-56 więzieni tutaj byli ludzie za przekonania polityczne. W okresie okupacji hitlerowskiej śmierć poniosło tu ok. 800 więźniów.


Z historii więzienia

Więzienie we Wronkach zostało wybudowane przez władze pruskie jako Centralne Więzienie na Księstwo Poznańskie. Na cele budowy ówczesne władze miejskie przekazały władzom sądowym 18 hektarów ziemi. Podstawowe prace budowlane realizowano w okresie od 15 maja 1889 roku do 1894 r. Kompleks więzienny zaprojektował architekt budowlany Fürsker. Koszt budowy wyniósł 2 miliony marek. Otwarcie obiektu nastąpiło 1 lipca 1894 roku. Dalszej rozbudowy i przebudowy dokonywano w latach: 1904-1906 i 1910-1916, 1947.
Architekturę więzienia kształtowano formami gotyzującymi, a wewnętrzny układ budowli dostosowany był do potrzeb wykonania kary pozbawienia wolności według systemu pensylwańskiego. Bardzo starannie i nowocześnie rozwiązano infrastrukturę techniczną.
Kompleks pawilonów więzienia postawiono na planie krzyża, podobnie jak więzienie w Düsseldorfie i nie zmieniono do chwili obecnej.
Na terenie zamkniętym znajdował się okazały kościół.
Stratą dla architektury więziennej jest rozebranie bramy głównej oraz przebudowanie wież wartowniczych (w latach 80.). Ostatnio wyremontowano zegar na wieży byłego kościoła.

Pierwotnie więzienie przeznaczone było dla około 800 osób. Więzienie dysponowało od początku możliwością zatrudniania skazanych przy robieniu pończoch, wyplataniu wyrobów z trzciny, pracach ziemnych, stolarskich i malarskich, skubaniu pierza oraz robotach domowych (pranie, gotowanie, szycie, sprzątanie itp.). Pod tym względem więzienie było samowystarczalne.
Władze pruskie kierowały do zakładu, poza więźniami kryminalnymi, więźniów politycznych. Początkowo byli to najczęściej Polacy, przeciwstawiający się germanizacji, później działacze ruchów lewicowych i rewolucyjnych. W latach 1916-1917 przebywała tutaj jedna z najwybitniejszych rewolucjonistek - Róża Luksemburg.
Po wybuchu Powstania Wielkopolskiego pomieszczenia więzienne zamienione zostały na kwatery dla jednostek powstańczych i oddziałów Wojska Polskiego.
W okresie międzywojennym sadzony został tutaj Stefan Bandera –czołowy działacz Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów, skazany na dożywotnie więzienie między innymi za udział w zamachu na ministra. Współpracownicy Bandery podjęli próbę uwolnienia go, ta jednak nie powiodła się.
Przez okres okupacji hitlerowskiej więzienie zapełnione było Polakami. Odbywali oni tutaj kwarantannę przed wywiezieniem do obozów koncentracyjnych lub na roboty. Wielu nie wytrzymało warunków stworzonych przez władze okupacyjne. Wskutek ciężkich warunków bytowych i stosunku niemieckiego personelu w więzieniu zmarło ok. 800 osób. W tym czasie odnotowano najwyższy stan więźniów - 4.358 osób.